1821

Συζήτηση με θέμα Ο Ελληνικός Διαφωτισμός στα χρόνια της επαναστάσεως του 1821 μεταξύ του κ. Γεωργίου Παπαθανασόπουλου, δημοσιογράφου, και του πρέσβεως ε.τ κ. Γεωργίου Πουκαμισά, προέδρου της ΕτΦτΛ.

Συζήτηση με θέμα Το διεθνές περιβάλλον στα χρόνια της επαναστάσεως του 1821 μεταξύ του καθηγητή κ. Αντωνίου Κλάψη και του πρέσβεως ε.τ κ. Γεωργίου Πουκαμισά, προέδρου της ΕτΦτΛ.

Η Εταιρεία των Φίλων του Λαού συμμετέχοντας στους εορτασμούς των 200 ετών από το 1821 παρουσιάζει μια συνομιλία του καθ. κ. Χ. Μελετιάδη και του πρέσβεως ε.τ κ. Γ. Πουκαμισά, προέδρου της ΕτΦτΛ, με θέμα τον Εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Τιμή στούς μάρτυρες τῆς Κωνσταντινουπόλεως

Ἡ Ἑταιρεία τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ ἀπεφάσισε νά τιμήσει τήν μνήμη τῶν ὁμογενῶν, κληρικῶν καί λαϊκῶν, οἱ ὁποῖοι ἐτελειώθησαν μαχαίρᾳ ἤ ἀγχόνῃ, κατά τίς φοβερές ἡμέρες τῆς ἀνοίξεως 1821, στήν Κωνσταντινούπολη.

Ἡ εἴδηση τοῦ κινήματος τοῦ Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντη, κατετάραξε τόν Σουλτᾶνο, ἡ διαρροή δέ τοῦ μηδέποτε τεθέντος σέ ἐνέργεια σχεδίου τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας νά πυρπολήσει τόν ὀθωμανικό στόλο στόν Κεράτιο καί νά ἀπαγάγει τόν ἴδιο τόν Μαχμούτ Β΄, κατέπληξε τήν ὀθωμανική ἐξουσία καί συνετέλεσε, ὅταν μάλιστα φούντωνε ἡ Ἐπανάσταση στήν νότια Ἑλλάδα, στήν ἀπόφαση λήψης σκληρῶν μέτρων, ἔναντι πάντων.

Συμβολική τῶν σφαγῶν, εἶναι ἡ ἀπόφαση νά θανατωθεῖ ὁ Πατριάρχης τοῦ Γένους, ὁ Γορτύνιος Γρηγόριος ὁ Ε΄, ἀπό ἐτῶν γνώστης τοῦ μυστικοῦ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας. Ὁ Πατριάρχης ἀπαγχονίσθηκε τήν Κυριακή τοῦ Πάσχα 10 Ἀπριλίου 1821, ἀπό τήν κυρία πύλη τοῦ περιβόλου τῶν Πατριαρχείων, ἡ ὁποία ἔκτοτε παραμένει κλειστή.

Ὁ Γρηγόριος ἦταν τό ἐξιλαστήριο θῦμα τοῦ Ἀγῶνα.
Κοντά σέ αὐτόν, ἐμαρτύρησαν πολλοί ἄλλοι. Παρακάτω καταγράφονται οἱ μάρτυρες αὐτοί τοῦ Γένους, ὅπως τά ὀνόματά τους μᾶς ἔχουν παραδοθεῖ ἀπό τούς ἱστορικούς τοῦ ἔθνους. Δέν ἦταν δυνατόν νά προστρέξουμε στά ἀρχεῖα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Ἄς ξεκινήσουμε ἀπό τήν «Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως» τοῦ Σπυρίδωνος Τρικούπη (ἐπανέκδοση Χρ. Γιοβάνη, Ἀθῆναι 1978, σελ. 75 ἑπ.).

14 Μαρτίου 1821: «ἡ ἐξουσία ἐκίνησεν ἀμέσως χείρα βαρείαν καί μιαιφόνον καθ’ ὅλων τῶν σημαντικῶν Ἑλλήνων ἀνεξετάστως καί ἀκρίτως».

22 Μαρτίου 1821: Ἀπεκεφαλίσθησαν ὁ Νικόλαος Σκαναβής
ὁ Μιχαήλ Μάνος πρώην διερμηνέας τοῦ στόλου καί γαμβρός τοῦ Σκαναβῆ,
ὁ Θεόδωρος Ρίζος, μέγας λογοθέτης τῆς ἐκκλησίας,
ὁ Ἀλέκος Φωτεινός, υἱός τοῦ ἀρχιάτρου τοῦ ἡγεμόνα τῆς Μολδαβίας.

26 καί 27 Μαρτίου:
- ὁ Λεβίδης, ὁ καί Τσαλίκης καλούμενος.
- ὁ Στεργιαννάκης Τσορπατσόγλους (καί ἄλλοι στίς 4 Ἀπριλίου).
- 3 καλόγεροι.
- 3 ταχυδρόμοι τοῦ αὐθέντη τῆς Μολδαβίας.
- 8 ἄλλοι ὀλίγον γνωστοί.
- Ἀπό τήν 3ην Ἀπριλίου, ὅταν οἱ πληροφορίες γιά τήν «ἀποστασία» ἔφθαναν στήν πρωτεύουσα ὡς πλήμμυρα, «παράφρων ἔτι μᾶλλον ἔγινεν ὁ σουλτᾶνος ἐπί τῇ εἰδήσει τούτῃ, καί ἤρχισε νά φονεύῃ ἀπονώτερον».

Τήν 4ην Ἀπριλίου, Μεγάλη Δευτέρα, ἀπεκεφαλίσθη ὁ Κωστάκης Μουρούζης, Μέγας Διερμηνεύς, «κλέος ἀληθῶς τοῦ ἑλληνικοῦ γένους», ὅπως γράφει ὁ διδάσκαλος ὁ Κωνσταντῖνος Κούμας πρός τόν Εἰρηναῖο Θείρσιο, τόν Ἰούνιο 1821, ἀπό τήν Βιέννη ὅπου εἶχε καταφύγει, ἔχοντας ἐγκαταλείψει τήν Σμύρνη, ὅπου ἐδίδασκε.
Τήν 4ην ἐπίσης Ἀπριλίου, ἡ Πύλη
- ἀπεκεφάλισε τόν Ἀντωνάκην Τσιράν, ἔμπροσθεν τῆς οἰκίας του, καί τόν γιό του Στέφανο.

- ἐκρέμασε ἄλλους ὀκτώ (8), μεταξύ τῶν ὁποίων τόν Δημήτριο Παπαρρηγόπουλο ἀπό τήν Βυτίνα, τραπεζίτη τοῦ Ἀλεξάνδρου Σούτσου, πρώην αὐθέντη τῆς Βλαχίας, πατέρα τοῦ ἐθνικοῦ ἱστορικοῦ Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου.
- τήν 5η Ἀπριλίου ἀπεκεφάλισε τόν γαμβρόν τοῦ Παπαρρηγόπουλου, Δημήτριον Σκαναβήν
Τότε θανατώθηκε ἐπίσης ὁ ἄγας Ἀλέξανδρος Ράλλης, ὁ παχάρνικος Γεώργιος καί ὁ κλουτσιάρης Ζαφείρης.

Θανάτωσε
– τόν βάνο Παναγιωτάκην Τσιγκήν
- τόν Μιχαλάκην Χαντζερήν, πρώην διερμηνέα τοῦ στόλου
- τόν Παναγιώτη Χατζερῆ, τόν βάνο Νικόλαο Χατζερῆ καί τόν σπαθάριο Δημ. Χατζερῆ
- ἐκρέμασε τόν Γεώργιον Μαυροκορδᾶτον, ἀπό τό παράθυρο τῆς οἰκίας του.

- Τήν 8ην Ἀπριλίου ἀπεκεφάλισε τρεῖς (3) «νεροκράτας», ὅτι δῆθεν μελετοῦσαν νά δηλητηριάσουν τά ὕδατα τῆς βασιλεύουσας.

- Τήν 9ην, ἀπεκεφάλισε ἡ ἐξουσία δύο ἐφημερίους τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, φύλακες τῆς δομνίτσας Εὐφροσύνης Μουρούζη, πού μόλις εἶχε διαφύγει.

- Τήν 10ην, ὅπως προελέχθη, ἀπαγχονίσθηκε ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε΄.

«Αἱ τελευταῖαι στιγμαί τοῦ Γρηγορίου ἐφάνησαν στιγμαί ἀκραιφνοῦς πίστεως καί ἀνεξικακίας, ὁποίας προετοιμάζει ἀκηλίδωτος συνείδησις, ἀγαθοποιός καρδία, παράβλεψις τῆς προσκαίρου ζωῆς καί προσδοκία τῆς μελλούσης», γράφει ὁ Σπ. Τρικούπης. Ὁ «γιαφτάς» ἐπί τοῦ λειψάνου του ἀνέφερε, μεταξύ ἄλλων: «... καθ’ ὅλα τά φαινόμενα ἦτο καί αὐτός, ὡς ἀρχηγός, μυστικός συμμέτοχος τῆς ἀποστασίας» (σελ.83).

Τήν ἴδια ἡμέρα, τήν Κυριακή τοῦ Πάσχα ἐκρέμασε ἡ Πύλη τρεῖς ἐκ τῶν φυλακισθέντων ἀρχιερέων,
- τόν μητροπολίτην Ἐφέσου, Διονύσιο Καλλιάρχη, «πολλάς καί σπανίας ἀρετάς κεκοσμημένον».
- τόν Ἀγχιάλου Εὐγένιον,
- ἐνῶ ὁ Νικομηδείας Ἀθανάσιος, πέθανε ἀπό τίς κακουχίες πρίν ἐκτελεστεῖ ἡ διαταγή τοῦ ἀπαγχονισμοῦ.

Τίς ἡμέρες ἐκεῖνες τῆς φρίκης, «Ἡ Κωνσταντινούπολις ἐφαίνετο μᾶλλον καταγώγιον ληστῶν καί αἱμοβόρων θηρίων, ἤ καθέδρα βασιλέως καί διαμονή εὐρωπαίων πρέσβεων».

Συνεχίζει ὁ Τρικούπης, ὡς νά ἔχει ὑπό ὄψιν προπάντων τήν περίπτωση τοῦ Παναγιώτη Σέκερη καί τῆς οἰκογενείας του... «Πολλοί τῶν Ἑλλήνων ἐδραπεύτευαν καί κατέφευγαν εἰς ξένην γῆν, ἀφανεῖς καί γυμνοί οἱ πρῴην ἐπιφανεῖς καί βαθύπλουτοι».

Στίς 18 Ἀπριλίου, θανατώθηκε ὁ Θεοδωρουπόλεως Ἄνθιμος καί 3 ἱερεῖς.

Τό μαρτυρολόγιον, ὅμως συνεχίζεται:

Στίς 19 Ἀπριλίου, γίνονται μαζικοί ἀπαγχονισμοί καί θανάτωση λαϊκῶν, ἐπίσης δέ τοῦ Πρωτοσύγκελλου τοῦ Μητροπολίτη Ἐφέσου.

Τήν 22α Ἀπριλίου, εἰσβαλόντες στά Πατριαρχεῖα ὄχλοι, σκότωσαν δύο ἐφημερίους στό προαύλιο μπροστά ἀπό τήν εἴσοδο τοῦ πατριαρχικοῦ ναοῦ.

Τήν 3η Μαΐου, ἡ Πύλη ἀπεκεφάλισε τόν 100ετή ἐπίσκοπον Μυριουπόλεως καί τόν 19ετή υἱό τοῦ πρώτου ἄρχοντα τῆς Ραιδεστοῦ.

Κατά τούς ἴδιους μῆνες, Ἀπρίλιο καί Μάϊο, ὅσο ἐξαπλωνόταν ἡ ἐπανάσταση ἐντείνονταν οἱ ἄγριοι διωγμοί. Περί τά τέλη Ἀπριλίου σφαγιάσθησαν ἐπίσης,
- ὁ Στέφανος Μαυρογένης, μέγας λογοθέτης τῆς Ἐκκλησίας,
- ὁ Χατζηβασίλειος ἀπό τά Ταταύλα,
- ὁ Στρατῆς Πετροκόκκινος, ἀπό τήν Χίο,
- ὁ Κομνηνός Κάλφας
- οἱ ἐπικεφαλῆς τεχνίτες τοῦ Τερσανᾶ, τρεῖς (3)
- ὁ τουφεκτσίμπασης τοῦ ἡγεμόνος Καρατζᾶ,
- οἱ Σταυράκης καί Θεόδωρος, γιοί τοῦ ἐμπόρου Νικήτα Κουντουρόπουλου ἀπό τήν Δημητσάνα.

Ὡς τό τέλος Μαΐου, (Ἱστορία Ἑλλην. Ἔθνους, Ἐκδοτική Ἀθηνῶν, σελ. 135, τ. ΙΒ) ἀποκεφαλίσθηκαν
- ὁ Χατμάνος Κωνσταντῖνος Γεράκης,
- Ἰω. Παπαρρηγόπουλος, ἀδελφός τοῦ μνημονευθέντος Δημητρίου
- Μιχαήλ Παπαρρηγόπουλος, δεύτερος γιός τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγόπουλου.
- ὁ Χατζῆ Πανανός
- ὁ Μισέ Θεοδόσιος
- ὁ Δημ. Σαρρής
- 2 γιοί τοῦ Ἰορδανάκη
- ὁ ποστέλνικος Πανταζόγλου (εἶχε διατελέσει στήν ὑπηρεσία τοῦ ἡγεμόνα τῆς Μολδαβίας Σκαρλάτου Καλλιμάχη) καί ὁ ἀδελφός του.

Κατά τόν Μάϊο ἔγιναν καί ὁμαδικές θανατώσεις:
- 500 περίπου Πελοποννήσιοι παντοπῶλες καί βουτυράδες πνίχτηκαν στήν θάλασσα ἔξω ἀπό τήν Νικομήδεια.
- Σέ νέα μεταγωγή, δῆθεν γιά ἐξορία, ὁδηγήθηκαν σέ ὁμαδικό πνιγμό 200 ἀκόμη Ρουμελιῶτες, Αἰγαιοπελαγίτες, Κρῆτες.

Τήν 4η Μαΐου, ἀπαγχονίσθηκαν οἱ ἤδη φυλακισμένοι ἀρχιερεῖς,
- Δέρκων Γρηγόριος
- Ἀδριανουπόλεως Δωρόθεος Πρώιος (ἀπό τήν Χίο).
- Τυρνόβου Ἰωαννίκιος (κατ’ ἄλλους στίς 3 Ἰουνίου)
- Θεσσαλονίκης Ἰωσήφ

Τήν ἴδια ἡμέρα ἡ ἐξουσία ἐκρέμασε καί τόν Νικηφόρο, τόν πιστόν ἀρχιδιάκονον τοῦ πατριάρχου Γρηγορίου, καί κάποιους λαϊκούς. Τίς ἡμέρες ἐκεῖνες τοῦ Μαΐου, ἐξολόθρευσε τούς Ὑδραίους πού ὑπηρετοῦσαν στόν ὀθωμανικό στόλο, ὅπως ἔθιμο καί ὑποχρέωση τῶν νησιωτῶν ἦταν: ἀπεκεφάλισε στήν δεξαμενή τοῦ ναυστάθμου στόν Κεράτιο, τόν ἐπικεφαλῆς τους Κωνσταντῖνο Γκιοῦστο, τούς ἀδελφούς καί ἄλλους συγγενεῖς του, ἀλλά καί ἀπό τούς ὑπόλοιπους Ὑδραίους ναυτικούς τοῦ στόλου, ἄλλους ἐκρέμασε ἄλλους ἔπνιξε. Μετά ἀπό λίγες ἡμέρες, στίς 6 Μαΐου, «κατέκοψε ἐπί τῆς ἀκτῆς τοῦ ναυστάθμου» τόν δραγουμάνο τοῦ στόλου Νικόλαο Μουρούζη, νεώτερο ἀδελφό τοῦ ἤδη μαρτυρήσαντος Κωστάκη, πού εἶχε μυηθεῖ στήν Φιλική. Καί ἄλλοι ἔγκριτοι Φαναριῶτες δέν ἀπέφυγαν τόν δήμιο:
- ὁ Ἰάκωβος Ἀργυρόπουλος «παιδείας ἐγκρατής καί γλωσσῶν διαφόρων εἰδήμων» (Κούμας, σελ. 92).
- Βασίλειος Χαντζερῆς. Ἀλλά καί τοῦ πιστοῦ της Σκαρλάτου Καλλιμάχη, τόν ὁποῖο ὁ Σουλτᾶνος εἶχε ὁρίσει ἡγεμόνα τῆς Βλαχίας τόν Ἰανουάριο 1821, μετά τόν αἰφνίδιο θάνατο τοῦ Ἀλεξάνδρου Σούτσου, δέν ἐφείσθη ἡ Πύλη. Τόν ἐξόρισε, στίς 3 Ἰουνίου, στήν κεντρική Μικρά Ἀσία καί στήν συνέχεια, στίς 12 Δεκεμβρίου 1821, τόν ἐδηλητηρίασε στήν πόλη Μπολού τῆς Βιθυνίας.

Τόν Ἰούνιο 1821 ἀποκεφάλισε τόν πρώην μεγάλο διερμηνέα Γιάγκο Καλλιμάχη μέ τούς δύο ὑπηρέτες του, στήν Καισάρεια ὅπου τόν εἶχε ἐξορίσει,. Δεινά ἔπαθε ἡ Σμύρνη, ἡ «δευτερεύουσα πόλις τοῦ κράτους» κατά Τρικούπη, ἀλλά ἐπίσης ἡ Ἀδριανούπολις, ὅπου μάλιστα ἀπαγχονίσθηκε καί ὁ κλεινός πρώην οἰκουμενικός πατριάρχης Κύριλλος, πού ἐκεῖ ἐσχόλαζε, οἱ Κυδωνίες, ἡ Αἶνος, τά Μοσχονήσια. Ἀλλά ἀξίζει νά ἀναφερθεῖ ὅτι ὁ Σουλτᾶνος διέταξε τήν θανάτωση Ὀθωμανῶν ἀξιωματούχων, διότι προέβαλαν ἀντιστάσεις στό γενικό μέτρο σφαγῆς τῶν Ρωμηῶν. Πρόκειται γιά τόν θρησκευτικό ἡγέτη τῶν Μωαμεθανῶν, τόν Σεϊχουλισλάμη, Χατζή Χαλήλ ἐφέντη, τόν Μεγάλο βεζύρη Μπεντερλί Ἀλῆ-πασᾶ, καί ἐπίσης τόν ναυτικό διοικητή τῆς Σμύρνης Σαλίμ Καπτάν. Ὁ νηφάλιος Τρικούπης, ὑπολογίζει σέ δέκα χιλιάδες, τόν ἀριθμό ἐκείνων πού ἔχασαν τήν ζωή του τίς μαῦρες ἡμέρες τῆς ἄνοιξης τοῦ 1821 στήν Κωνσταντινούπολη, εἴτε κατόπιν διαταγῆς τῆς ὀθωμανικῆς ἐξουσίας, εἴτε ἀπό τόν ἐξαγριωμένο μουσουλμανικό ὄχλο.

Αἰωνία ἡ μνήμη τους.

ΣΗΜ.: Βασική πηγή γιά τό παραπάνω κείμενο, ἦταν ἡ «Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως» τοῦ ΣπυρίδωνοςΤρικούπη, ἀλλ’ ἐπίσης ἡ «Ἑλληνική Μεταβολή τοῦ 1821» τοῦ Βασιλείου Μούτσογλου, ἡ «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους» τῆς Ἐκδοτικῆς Ἀθηνῶν καί ἡ ἀλληλογραφία τοῦ Κωνσταντίνου Κούμα.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ

Γιά τήν ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ
(1938 - 1η Ἀπριλίου 2021)

Ἡ Ἑταιρεία τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ ἐκφράζει τήν θλίψη της γιά τήν ἐκδημία τῆς Κλαίρης Ἀγγελίδου, Ἀμμοχωστιανῆς, διακεκριμένου προσώπου τῶν γραμμάτων καί τοῦ δημοσίου βίου τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας.

Ἦταν ἀγωνίστρια, πατριώτισσα, θεραπαινίς τῆς ποιήσεως καί τοῦ πεζοῦ λόγου στήν μεγαλόνησο.

Τό ἀξιόλογο ἔργο της εἶναι γνωστό στό σύνολο τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί θά παραμείνη ἐσαεί χαραγμένο στίς δέλτους τῆς λογοτεχνίας μας.

Αἰωνία ἄς εἶναι ἡ μνήμη της καί ἐλαφρά ἡ κυπριακή γῆ πού θά τήν σκεπάση.

Αθήναι, 2α Απριλίου 2021